Przedsiębiorcy zatrudniający zleceniobiorców muszą rozpatrywać ich podleganie ubezpieczeniom społecznym z uwzględnieniem daty zawarcia umowy zlecenia. Umowy zawarte przed 14 stycznia 2000 r. z własnym pracownikiem, które trwają do dnia dzisiejszego, nadal nie podlegają obowiązkowi oskładkowania.
Aby płatnik prawidłowo mógł rozliczyć umowę zlecenia, umowę agencyjną, umowę o świadczenie usług, w pierwszej kolejności musi ustalić datę zawarcia takiej umowy. Dopiero wówczas prawidłowo ustali zasady podlegania ubezpieczeniom.
Obowiązek ubezpieczeń społecznych
Podstawowym kryterium objęcia ubezpieczeniami społecznymi i ubezpieczeniem zdrowotnym umowy zlecenia zawartej przed 14 stycznia 2000 r. był czas jej trwania. Umowy zlecenia podlegały obowiązkowo ubezpieczeniom, jeżeli były zawierane:
na okres dłuższy niż 14 dni,
z jednym zleceniodawcą na okres krótszy niż 15 dni i przerwa między umowami była krótsza niż 60 dni (umowy podlegały sumowaniu).
W takich sytuacjach ubezpieczenia emerytalne oraz rentowe były obowiązkowe, ubezpieczenie chorobowe było dobrowolne, natomiast ubezpieczenie wypadkowe było obowiązkowe, jeżeli umowa była wykonywana w siedzibie płatnika lub w miejscu prowadzenia działalności (art. 6 ust. 1 pkt 4 i ust. 5 ustawy systemowej w brzmieniu obowiązującym do 29 grudnia 1999 r.).
Po nowelizacji ustawy (dla umów zawartych od 14 stycznia 2000 r.), przy rozstrzyganiu obowiązku objęcia ubezpieczeniem społecznym bez znaczenia pozostaje okres, na który została zawarta umowa zlecenia. Istotne znaczenie ma natomiast fakt, czy umowa ta została zawarta z własnym pracownikiem oraz czy zleceniobiorca ma jeszcze inne tytuły do ubezpieczeń.
PRZYKŁAD
Radosław K. wykonywał umowę zlecenia zawartą na okresy od 1 do 6 czerwca 1999 r. oraz od 1 do 12 lipca 1999 r. W tym czasie ubezpieczony nie posiadał żadnego innego tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń. Z tytułu wykonywania powyższych umów Radosław K. podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym, gdyż zsumowane umowy były zawarte na okres dłuższy niż 14 dni, a przerwa między umowami była krótsza niż 60 dni.
Aby ustalić, czy umowa zlecenia zawarta przed 14 stycznia 2000 r. podlegała dobrowolnie ubezpieczeniom społecznym, zleceniodawca musiał posiadać wiedzę o innych obowiązkowych tytułach ubezpieczeniowych tego zleceniobiorcy. Ubezpieczony mógł m.in. jednocześnie prowadzić działalność gospodarczą, być emerytem lub rencistą czy być zatrudnionym w ramach stosunku pracy. W takich przypadkach następował tzw. zbieg tytułów do ubezpieczeń, który często powodował, że umowa zlecenia nie podlegała obowiązkowo oskładkowaniu. Nowelizacja ustawy systemowej, która weszła w życie 30 grudnia 1999 r., zmieniła jednak zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym przez osoby wykonujące pracę na podstawie umowy zlecenia, umowy agencyjnej lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia. Dlatego do umów zlecenia zawieranych od 14 stycznia 2000 r. (po upływie 14 dni od dnia wejścia w życie tej ustawy) stosuje się zmienione przepisy. Istotne zmiany przy zbiegach tytułów ubezpieczeń zaprezentowano w tabeli.
Najważniejsze różnice w oskładkowaniu umów zleceń w zależności od daty ich zawarcia
PRZYKŁAD
Rafał W. pracował w firmie na podstawie umowy o pracę. Pracodawca zawarł z nim 1 stycznia 1999 r. umowę zlecenia na wykonanie prac, które nie pokrywały się z zakresem obowiązków pracownika. Z tytułu umowy zlecenia pracownik nie podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym i nie zgłosił się do nich dobrowolnie. Umowa zlecenia została rozwiązana z pracownikiem 28 lutego 2007 r. Jednak pracodawca ponownie rozpoczął współpracę z Rafałem W. od 2 kwietnia 2007 r., również na umowę zlecenia. Umowa ta została zawarta po 13 stycznia 2000 r., zatem pracownik podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu zarówno z umowy o pracę, jak i z umowy zlecenia.
PRZYKŁAD
Renata S. wykonywała pracę w spółce z o.o. w okresie od 1 do 31 stycznia 2014 r. na podstawie umowy zlecenia. Z tytułu tej umowy w styczniu 2014 r. otrzymała 800 zł. Jednocześnie od 1 kwietnia 2009 r. pozostaje z tą spółką w stosunku pracy z miesięcznym wynagrodzeniem 2500 zł. Osoba ta podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu zarówno z tytułu umowy o pracę, jak i z tytułu umowy zlecenia. Pracodawca był zobowiązany zgłosić tę osobę od 1 kwietnia 2009 r. do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego, rentowych, chorobowego i wypadkowego oraz do obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego z kodem 01 10 xx. Nie ma natomiast potrzeby zgłaszania pracownicy do ubezpieczeń z tytułu zawartej umowy zlecenia wykonywanej w styczniu 2014 r. Składki od przychodów z obydwu umów muszą zostać rozliczone w jednym raporcie imiennym ZUS RCA.
Zleceniobiorca, który nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z danego tytułu ubezpieczeniowego, może przystąpić dobrowolnie do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Wtedy obowiązkowo zostanie objęty ubezpieczeniem wypadkowym, natomiast nie ma możliwości przystąpienia do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego.
PRZYKŁAD
Pracodawca zawarł umowę zlecenia z własnym pracownikiem 20 grudnia 1999 r. Umowa była wykonywana do 30 listopada 2004 r. w siedzibie płatnika. W tym czasie trwała też umowa o pracę. W trakcie obowiązywania umowy zlecenia objęcie ubezpieczeniami emerytalno-rentowymi z tej umowy miało charakter dobrowolny, ponieważ została zawarta przed 14 stycznia 2000 r. Jeżeli zleceniobiorca przystąpiłby do ubezpieczeń dobrowolnie, to obowiązkowo podlegałby również ubezpieczeniu wypadkowemu, gdyż umowa była wykonywana w siedzibie pracodawcy.
Obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego
Przy ustalaniu obowiązku opłacania składki na ubezpieczenie zdrowotne nie ma znaczenia, kiedy umowa zlecenia została zawarta, a także ile zleceniobiorca ma innych tytułów do ubezpieczeń. Składkę na ubezpieczenie zdrowotne opłaca się z każdego tytułu obowiązkowo. Jedynym wyjątkiem są umowy zleceń zawarte z uczniami gimnazjów, szkół ponadgimnazjalnych, szkół ponadpodstawowych oraz ze studentami (do ukończenia 26. roku życia), które nie są obejmowane ubezpieczeniami społecznymi i zdrowotnym ani obowiązkowo, ani dobrowolnie.
PRZYKŁAD
Student w wieku 22 lat wykonuje umowę zlecenia w spółce z o.o. i jednocześnie jest zatrudniony na umowę o pracę w innej firmie. Z tytułu stosunku pracy podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym, natomiast z tytułu wykonywania umowy zlecenia nie podlega ubezpieczeniom ani obowiązkowo, ani dobrowolnie.
Odpowiedzi na pytania Czytelników
W naszej spółce od lat pracuje zleceniobiorca, będący jednocześnie rencistą. Umowa zlecenia została zawarta w 1999 r. Czy w związku z tym, że umowa tego zleceniobiorcy trwa nieprzerwanie wiele lat, rencista nadal nie podlega obowiązkowi ubezpieczeń społecznych?
Tak. Umowa zlecenia zawarta przed 14 stycznia 2000 r. z emerytem lub rencistą nadal nie powoduje obowiązku ubezpieczeń społecznych. Do chwili rozwiązania tej umowy zleceniobiorca podlega obowiązkowo tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu.