Jednym z trybów szczególnych wskazanych w ustawie z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (dalej zwanej jako „PZP”) jest zamówienie z wolnej ręki. Postępowanie prowadzone w tym trybie nie jest inicjowane przez ogłoszenie o zamówieniu czy sporządzenie specyfikacji istotnych warunków zamówienia.
Procedura udzielenia zamówienia z wolnej ręki, wszczynana jest stosownie do art. 68 ust. 1 PZP przez zaproszenie do negocjacji (zawierające informacje niezbędnymi do ustalenia warunków przyszłej umowy) kierowane przez zamawiającego do jednego wykonawcy. Jednakże zamawiający może zastosować tę procedurę jedynie w sytuacjach nadzwyczajnych, wskazanych w art. 67 PZP.
Zarówno udzielenie zamówienia dodatkowego, jak i uzupełniającego, następuje w trybie z wolnej ręki. Istnieją jednak między nimi istotne różnice.
Zamówienia dodatkowe mogą być udzielane tylko w odniesieniu do zamówień na roboty budowlane i usługi. Nie mogą one łącznie przekraczać 50 % wartości zamówienia. Wykonanie zamówienia dodatkowego stało się konieczne na skutek sytuacji niemożliwej wcześniej do przewidzenia, w wypadku gdy:
a) z przyczyn technicznych lub gospodarczych oddzielenie zamówienia dodatkowego od zamówienia podstawowego wymagałoby poniesienia niewspółmiernie wysokich kosztów lub
b)wykonanie zamówienia podstawowego jest uzależnione od wykonania zamówienia dodatkowego;
W tym miejscu należy wskazać, że zgodnie z Uchwałą Krajowej Izby Odwoławczej z dnia 15 grudnia 2011 r., zapadłą w sprawie o sygn. akt KIO/KD 92/11 „Korzyści organizacyjne czy gospodarcze Zamawiającego nie mogą uzasadniać udzielenia zamówienia z wolnej ręki, podstawą takiej decyzji może być wyłącznie zaistnienie sytuacji, w której zamówienie dodatkowe stanowi warunek konieczny prawidłowej realizacji zamówienia podstawowego.”
Natomiast w przypadku zamówień uzupełniających możliwość ich udzielenia zamawiający musi przewidzieć już w specyfikacji istotnych warunków zamówienia podstawowego. W przeciwieństwie do zamówień dodatkowych, przy zamówieniach uzupełniających wymagane jest, , wymagane jest by zamówienie podstawowe zostało udzielone w trybie przetargu nieograniczonego lub ograniczonego, a same zamówienia uzupełniające były przewidziane w ogłoszeniu o zamówieniu. Istotne jest także to, że zamówienia uzupełniające muszą zaliczać się do tego samego rodzaju co podstawowe (czyli taki sam rodzaj robót lub usług). W przypadku usług oraz robót budowlanych można udzielić zamówienia uzupełniającego w okresie 3 lat od udzielenia zamówienia podstawowego, przy czym nie może ono stanowić więcej niż 50 % wartości zamówienia podstawowego. Z kolei w przypadku dostaw zamówienia uzupełniającego można także udzielić w okresie 3 lat od udzielenia zamówienia podstawowego, przy czym nie może ono stanowić więcej niż 20 % wartości zamówienia podstawowego.
Konkludując należy wskazać że udzielenie zamówienia z wolnej ręki bez względu na to czy to zamówienie uzupełniające czy dodatkowe ma charakter wyjątkowy. Potwierdza to orzeczenie Sądu Najwyższego z 6 lipca 2001 r. o sygn. akt III RN 16/01, w myśl którego „stosowanie trybu zamówienia z wolnej ręki ma charakter wyjątkowy a przepisy określające dopuszczalność jego zastosowania należy interpretować w sposób ścisły.”
Michał Szczodry, aplikant radcowski